آیه مباهله

آیه مباهله
مشخصات آیه
نام آیه	مباهله
واقع در سوره	سوره آل عمران
شماره آیه	۶۱
جزء	۳
اطلاعات محتوایی
شأن نزول	مناظره مسیحیان نجران با پیامبر اسلام(ص)
مکان نزول	مدینه
موضوع	اعتقادی
درباره	مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران
سایر	فضائل اصحاب کساء

این مقاله دربارهٔ آیه مباهله است. برای اطلاع از ماجرای مباهله، مدخل مباهله را ببینید.

آیه مُباهله (سوره آل‌عمران: ۶۱) به مباهله میان پیامبر(ص) و مسیحیان نجران اشاره دارد که پس از اختلاف آنها درباره جایگاه حضرت عیسی(ع) رخ داد. مفسران شیعه و بیشتر اهل سنت این آیه را نشانه حقانیت پیامبر اسلام(ص) و فضیلت اهل بیت(ع) شمرده‌اند و مراد از «اَبْناءَنا» (پسرانمان) در این آیه، حسن و حسین(ع)، و مراد از «نِساءَنا» (زنانمان) فاطمه زهرا(س) و مراد از «اَنْفُسَنا» (جان‌هایمان) را حضرت علی(ع)، دانسته‌اند. گفته شده ذکر این سه واژه با صیغه جمع، در حالی که مصادیق آنها یک یا دو نفر هستند، تازگی ندارد و آیات دیگری در قرآن نیز مشاهده می‌شود که آیه بر اساس شأن نزول، درباره یک نفر بوده، اما از صیغه جمع استفاده شده است؛ مثل آیه ظهار در سوره مجادله.

متن و ترجمه

فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل‌لَّعْنَتَ الله عَلَی الْکاذِبِینَ

هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو: «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آن‌گاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.(سوره آل عمران،۶۱)

جایگاه

از جمله آیاتی که درباره حقانیت پیامبر اسلام(ص) و فضیلت اهل‌بیت وی به آن استناد شده است، آیه مباهله است. بیشتر مفسران و محدثان شيعه و اهل‌سنت تصريح كرده‌‏اند كه آيه مباهله در حق اهل بيت(ع) نازل شده و پيامبر(ص) تنها كسانى را كه همراه خود برای مباهله برد فرزندانش حسن و حسين(ع) و دخترش فاطمه(س) و على(ع) بودند. در روایتی است که وقتی مأمون در خواست دلیلی بر خلافت امیر المؤمنین از امام رضا علیه‌السلام می کند امام رضا(ع) آیه مباهله را معرفی کرده است.(و این بدین معناست که امام علی(ع) جان پیامبر است و جدایی میان آن دو نیست)

معنای مباهله

مُباهله یعنی نفرین کردن یکدیگر. وقتى افرادى درباره یک مسأله مهم دینى گفتگو کنند و استدلالات منطقى آنها سودى نداشته باشد، در یک جا جمع شده و به درگاه خدا تضرع مى‌کنند و از او مى‌خواهند که دروغگو را رسوا ساخته و مجازات کند، گفته می‌شود که مباهله صورت گرفته است.

شأن نزول

آیه مباهله و آیات قبل از آن در پاسخ به مسیحیان نجران نازل شد. گروهی از مسیحیان همراه با بزرگان خود برای گفتگو با پیامبر اسلام(ص) درباره ادعای رسالت وی به مدینه آمدند. پیامبر پس از معرفی خویش، درباره حضرت عیسی(ع) فرمود که او بنده‏‌ای از بندگان خداست. آنها نپذیرفتند و متولد شدن عیسی(ع) بدون پدر را دلیل بر الوهیت او دانستند و پس از آن آیه ۵۹ سوره آل‌عمران در رد سخن آنها نازل شد که «مَثَل عیسی در نزد خدا، همچون آدم است که او را از خاک آفرید».
از آنجا که مسیحیان نجران پس از این هم بر باور خویش اصرار داشتند، پیامبر(ص) به فرمان الهی آنها را به مباهله دعوت نمود و آنها تا فردای آن روز مهلت خواستند. فردا که شد پیامبر(ص) همراه با فرزندان و دامادش برای مباهله حاضر شد، ولی مسیحیان چون جدیت و اخلاص پیامبر(ص) و همراهانش را مشاهده کردند از عقوبت الهی هراسان شده و به توصیه بزرگ‌شان تن به مباهله ندادند. آنان با پیامبر(ص) صلح کرده و درخواست کردند که با پرداخت جزیه بر دین خود باقی بمانند و پیامبر نیز پذیرفت. رخداد مباهله و نزول این آیه در روز ۲۴ ذی الحجه سال نهم هجری (سال عام الوُفود) اتفاق افتاد.

تفسیر

مفسران اهل سنت مانند زمخشری، فخر رازی، و بیضاوی گفته‌اند که مراد آیه از «اَبْناءَنا» (پسران‌مان) حسن و حسین(ع)، و مراد از «نِساءَنا» (زنان‌مان) فاطمه زهرا(س) و مراد از «اَنْفُسَنا» (جان‌های‌مان) حضرت علی(ع) است؛ یعنی چهار تنی که همراه با خود رسول خدا، پنج تن آل عبا را تشکیل می‌دهند.
مفسران شیعه در پاسخ به این اشکال که «اَبْناءَنا»، «نِساءَنا» و «اَنْفُسَنا» با صیغه جمع ذکر شده، در حالی که مصادیق مذکور یا مفرد هستند و یا مثنّی، گفته‌اند:

شأن نزول آیه قرینه بر صحت این تفسیر است؛ زیرا در این واقعه به اتفاق مفسران و راویان و تأییدهای تاریخی، رسول خدا(ص) به جز علی، فاطمه و حسنین(ع)، کسی را برای مباهله همراه خود نبرد.
به گفته ناصر مکارم شیرازی، در مرحله قرارداد، گاهی الفاظ به‌صورت جمع ذکر می‌‏شود تا بر همه مصادیق تطبیق کند، ولی در مرحله اجرا ممکن است مصداق، منحصر به یک فرد باشد، و این انحصار در مصداق منافات با کلی بودن مسئله ندارد؛ مثلاً در قرارداد چنین می‌نویسند که مسئول اجراى قرارداد امضاءکنندگان آن و فرزندان آنها هستند، در حالی که ممکن است یکى از طرفین تنها یک یا دو فرزند داشته باشد و این موضوع منافاتى با تنظیم قانون یا قرارداد به صورت «جمع» ندارد.
اطلاق صیغه جمع بر مفرد یا تثنیه تازگی ندارد، و در قرآن موارد دیگری نیز مشاهده می‌شود که آیه بر اساس شأن نزول، راجع به یک نفر بوده اما از صیغه جمع استفاده شده است؛ مثل آیه ظهار در سوره مجادله.

مطالعه بیشتر

آیه مباهله، شریعتمداری، محمدتقی، تهران، واحد تحقیقات اسلامی، ۱۳۶۵ش.

جستارهای وابسته

پانویس

↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۳۷۰.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۲.
↑ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ج۳، ص۲۳۰، نشر اعلمی، بیروت، ۱۳۹۱ق
↑ بروجردی، سیدعلی، طرائف المقال، ج۲، ص۳۰۲
↑ جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ذیل ماده «بهل».
↑ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص ۲۳۰.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۲.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۷۵.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۲.
↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱.
↑ الزمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۱۵ ق، ذیل آیه ۶۱ آل عمران.
↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ آل عمران.
↑ البیضاوی، تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل، ۱۴۲۹ق،‌ ذیل آیه ۶۱ آل عمران.
↑ صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۶.
↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۲۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۶.
↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۶-۵۸۷.
↑ رجوع کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۲۲۳.

↑ ماالدلیل علی خلافة جدّک علی بن ابی طالب؟ قال: آیة انفسنا
↑ اَلَّذِینَ یظَاهِرُونَ مِنکم مِّن نِّسَائِهِم مَّا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ ۖ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِی وَلَدْنَهُمْ ۚ وَإِنَّهُمْ لَیقُولُونَ مُنکرًا مِّنَ الْقَوْلِ وَزُورًا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ(سوره مجادله/آیه۲).

منابع

بیضاوی، عبدالله بن عمر، تفسیر البیضاوی : المسمی انوار التنزیل و اسرار التاویل، بیروت،‌ دار الفکر، ۱۴۲۹ق.
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت،‌ دار العلم للملایین، الطبعة الرابعة، ۱۴۰۷ق.
زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، قم، نشر البلاغه، الطبعة الثانیة، ۱۴۱۵ ق.
صدوق، محمدبن علی، علل الشرایع، قم، کتاب‌فروشی داوری، چاپ اول، ۱۳۸۵ش.
طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۳، قم، اسماعیلیان، الطبعة الثالثة، ۱۳۹۱ش.
طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
فخر رازی‌, محمد بن‌ عمر، التفسیر الکبیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۵ق.
مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، تحقیق موسسه آل البیت(ع) للتحقیق التراث، بیروت، دارالمفید، ۱۳۷۲ق.
مکارم شیرازی، ناصر، پیام قرآن، تهران‌، دار الكتب الاسلاميه‌، چاپ نهم‌، ۱۳۸۶ش.
مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

پیوند به بیرون

[1] زمخشری، الکشاف، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص ۳۷۰.

[2] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۲.

[4] طباطبایی، المیزان فی تفسیر القران، ج۳، ص۲۳۰، نشر اعلمی، بیروت، ۱۳۹۱ق

[5] بروجردی، سیدعلی، طرائف المقال، ج۲، ص۳۰۲

[6] جوهری، الصحاح، ۱۴۰۷ق، ذیل ماده «بهل».

[7] مکارم شیرازی، پیام قرآن، ۱۳۸۶ش، ج۹، ص ۲۳۰.

[8] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۲.

[9] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۷۵.

[10] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۲.

[11] مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۶۶-۱۷۱.

[12] الزمخشری، تفسیر الکشاف، ۱۴۱۵ ق، ذیل آیه ۶۱ آل عمران.

[13] فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۰۵ق، ذیل آیه ۶۱ آل عمران.

[14] البیضاوی، تفسیر انوار التنزیل و اسرار التأویل، ۱۴۲۹ق،‌ ذیل آیه ۶۱ آل عمران.

[15] صدوق، علل الشرائع، ۱۳۸۵ش، ج۱، ص۲۲۶.

[16] طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۷۶۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۲۲۳؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۶.

[17] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۵۸۶-۵۸۷.

[19] رجوع کنید به: طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۱ق، ج۳، ص۲۲۳.

[3] ماالدلیل علی خلافة جدّک علی بن ابی طالب؟ قال: آیة انفسنا

[18] اَلَّذِینَ یظَاهِرُونَ مِنکم مِّن نِّسَائِهِم مَّا هُنَّ أُمَّهَاتِهِمْ ۖ إِنْ أُمَّهَاتُهُمْ إِلَّا اللَّائِی وَلَدْنَهُمْ ۚ وَإِنَّهُمْ لَیقُولُونَ مُنکرًا مِّنَ الْقَوْلِ وَزُورًا ۚ وَإِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ(سوره مجادله/آیه۲).

آیات نام‌دار قرآن
اعتقادی	آیه آمن الرسول • آیه اولی الامر • آیه اسراء • آیة الکرسی • آیه بیعت رضوان • آیه تطهیر • آیه ولایت • آیه خیر البریه • آیه استرجاع • آیه اکمال • آیه انذار • آیه مباهله • آیه امانت • آیه نور • آیه مودت • آیه حفظ • آیه مشیت • آیه فطرت • آیه میثاق • آیه صادقین • آیه ابتلای ابراهیم • آیه شراء • آیه اطعام • آیه برائت • آیه صلوات • آیه حکومت مستضعفین • آیه جاء الحق • آیه و ان یکاد • آیه نفس مطمئنه • آیه اهل الذکر • آیه تبلیغ • آیه لا تحزن • آیه وسیله • آیات تحدی • آیه استخلاف • آیه خلافت انسان • آیات مهدویت • آیه ود • آیه سأل سائل • آیه شفاء • آیه توبه • آیه توکل • آیه هادی • آیه تبدیل • آیه روح • آیه ملک • آیه سخره • آیه کتمان • آیه عز • آیه رکوب • آیه شهادت • آیه الحاق ذریه • آیه فائزون • آیه اعراف• آیه لا اکراه فی الدین • آیه سحر • آیه بیوت • آیه نصر • آیه سقایة الحاج • آیه نسخ • آیات برائت • آیه خاتمیت • آیه هجرت
فقهی	آیه اخلاص • آیه خمس • آیات تیمم • آیه حجاب • آیه وضو • آیات نشوز • آیه سیف • آیه وصیت • آیه قرض الحسنه • آیه روزه • آیه قصاص • آیه کتمان • آیه نفر • آیه تداین • آیه اولو الارحام • آیه محارم • آیه انفال • آیه حد سرقت • آیه قبله • آیه نسخ • آیه نماز جمعه • آیات ارث • آیه امانات • آیه اعتداء • آیه تهلکه • آیه امتحان • آیه ربا • آیه محاربه • آیه نفی سبیل • آیه قنطار • آیه جزیه • آیه ایلاء • آیه ظهار • آیه حج • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه تجارت • آیه حذر • آیه عده طلاق • آیه طلاق • آیه نجاست مشرکان • آیه متعه • آیه حرث • آیه حیض • آیه تربص• آیه قصر • آیه جزای فحشا • آیه اخراج • آیه زکات • آیه عدد • آیه الرجال قوامون علی النساء • آیه لعان • آیه جلباب • آیه غیبت • آیه قَذْف • آیه وجوب وفا • آیه کرامت • آیه تحریم • آیه فئ • آیه مجاهدون
اخلاقی	آیه اخوت • آیه اعتصام • آیه عز • آیه نجوا • آیات افک • آیه امن یجیب • آیه اطعام • آیه نبأ • آیه دعوت • آیه مشیت • آیه بر • آیه اصلاح ذات بین • آیه صلح • آیه سلم • آیه تأسی • آیه تخییر • آیه استیذان • آیه کنز • آیه رکوب • آیه ایثار • آیه انفاق • آیه غیبت • آیه احسان به والدین • آیه اذن
متشابه	آیه مجیء
سایر	بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
وابسته	کن فیکون • ذکر یونسیه

فضائل اهل البیت علیهم‌السلام
قرآن	سوره انسان • سوره کوثر • آیه اهل الذکر • آیه اولی الامر • آیه تطهیر • آیه مباهله • آیه مودت • آیه صادقین • آیه اطعام • آیه نور • آیه بیوت • آیه حکومت مستضعفین
روایات	حدیث علی مع الحق • حدیث ثقلین • حدیث سفینه • حدیث کساء • خطبه غدیر • حدیث وصایت • حدیث منزلت • حدیث یوم الدار • حدیث طیر • حدیث قضیب احمر • حدیث ولایت • حدیث تشبیه • حدیث نور واحد • حدیث مناصبت • حدیث لولاک • حدیث سلسلةالذهب • حدیث دوازده خلیفه • حدیث جابر • حدیث شجره • خلقت نوری اهل بیت(ع)
وقایع	اولین مسلمان •لیلة المبیت • واقعه غدیر • مباهله • رد الشمس • پنج‌تن • اصحاب کساء • سد الابواب
کتاب‌ها	مناقب • الثاقب فی المناقب • خصائص الأئمة • الیقین • نوادر المعجزات • اثبات الهداة • تأویل الآیات الظاهرة • الرسالة العلویة • الدر النظیم • عیون المعجزات • فضائل الخمسة • الکلمة الغراء • المناقب و المثالب • ریاض الابرار • فضائل اهل بیت • الهدایة الکبری • مدینة المعاجز • الخرائج و الجرائح • تنزیه الانبیاء • نور الابصار • نظم درر السمطین • فرائد السمطین • تذکرة الخواص • جواهر العقدین • الانوار الباهرة • مناقب آل محمد • مطالب السؤول • اتحاف السائل • المعیار و الموازنة • احیاء المیت • معارج الوصول • نخب المناقب
مرتبط	مودت اهل بیت • برتری اهل بیت • ذوی القربی • ثقل اصغر • باب حطه • فضایل امام علی(ع) • فضایل حضرت فاطمه(س) • آل الله • چهارده معصوم
/